Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski

Dwutomowe wydawnictwo będące podsumowaniem kilkuletniego projektu badawczego realizowanego przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN pt. “Strategie przetrwania Żydów podczas okupacji w Generalnym Gubernatorstwie, 1942-1945. Studium wybranych powiatów”

Jedną z najważniejszych konkluzji wynikających z kilku lat badań ,,żydowskich strategii przetrwania” jest bogactwo obserwacji dotyczących stopnia przedsiebiorczości, własnej inicjatywy Żydów w obliczu Zagłady. Uderzają: determinacja, mobilność, odwaga, z jaką ofiary podjęły walkę o życie własne oraz najbliższych. Z chwilą rozpoczęcia akcji likwidacyjnych, kiedy mało kto mógł żywic nadal jakiekolwiek złudzenia co do ostatecznych celów polityki niemieckiej, Żydzi zintensyfikowali desperacką walkę o przetrwanie.

(…)

We wszystkich zbadanych przez nas powiatach najwięcej Żydów szukało pomocy nie w miasteczkach, ale w pobliskich wsiach

– w domach swoich sąsiadów. Możliwość przetrwania w ogromnym stopniu zależała od chci pomocy tychże sąsiadów

– chrześcijan, od tego, czy byli w stanie przełamać strach wobec zagrożenia, jakie

stanowili dla wspólnoty wiejskiej ukrywający się Żydzi. Nie sprzyjały temu obowiązujace normy grupowe, obecny wszędzie antysemityzm ani mechanizmy konformizmu społecznego. Tym bardziej podkreślić należy odwagę i bezprzykładne poświęcenie Sprawiedliwych. Tym mocniej podziwiać należy tych, którzy potrafili przeciwstawić się nie tylko niemieckim przepisom prawnym, lecz także pisanym i niepisanym regułom życia grupowego.

Wymowa liczb jest nieubłagana: dwóch spośród każdych trzech Żydów poszukujących ratunku – zginęło. Zamieszczone w tomach opracowania dostarczają dowodów wskazujących na znaczną – i większą, aniżeli się to dotychczas wydawało -skalę uczestnictwa lokalnych mieszkańców w wyniszczeniu żydowskich współobywateli.

/źródło: materiały wiedeńskiej Stacji PAN/

zdjęcia ze spotkania: Jadwiga Hafner