Skrót wykładu w jęz. polskim. Dipl.-Ing. Krzysztof Dąbrowski: Polnische Ingenieure in Chile: Ignacy Domeyko. Sala im. Jana III Sobieskiego w Wiedeńskiej Stacji PAN.
Ignacy Domeyko był inżynierem górnictwa, geologiem, mineralogiem, antropologiem, etnografem, badaczem Chile, organizatorem Uniwersytetu Chilijskiego i szkolnictwa w Chile. W trakcie studiów w Wilnie należał do patriotycznych organizacji filomatów i filaretów i jego wizerunek w Polsce ma charakter raczej romantyczny, natomiast jego zasługi dla Chile zaowocowały tamtejszym pozytywistycznym wizerunkiem tego wielkiego Polaka.
Urodził się 31 (lub 3) lipca 1802 r. w Niedźwiadce nad Uszą w ówczesnym powiecie Nowogródzkim. Ojciec Hipolit był prezesem sądu ziemskiego, a cała rodzina miała długie tradycje patriotyczne.
W wieku 7 lat stracił ojca i był wychowywany przez stryjów, a zwłaszcza przez stryja Józefa,który studiował mineralogię w Niemczech) i rozbudził te zainteresowania w Ignacym.
W latach 1812-1816 uczęszczał Ignacy do szkoły podstawowej oo. Pijarów w Szczuczynie i już wówczas interesował się chemią.
W latach 1816-1822 studiował na Uniwersytecie Wileńskim, na wydziale matematyczno-fizycznym.
Chemię studiował u Jędrzeja Śniadeckiego, oprócz tego – fizykę, matematykę, mineralogię, astronomię i nauki przyrodnicze. W 1819 r. wstąpił do patriotycznych związków młodzieży studenckiej – Filomatów i Filaretów. Przyjaźnił się m.in. z Adamem Mickiewiczem i został uwieczniony w III części „Dziadów” jako Żegota. W 1831 r. – w trakcie powstania listopadowego – przyłączył się do oddziałów powstańczych gen. Chłapowskiego (był jego adiutantem) operujących na Litwie i wraz z nimi został potem internowany w Prusach Wschodnich. Po upadku powstania wyemigrował z Prus przez Drezno do Paryża, gdzie w latach 1834-37 studiował chemię i mineralogię na École des Mines i dodatkowo uczęszczał na wykłady z różnych przedmiotów na Sorbonie i na innych uczelniach. Studia ukończył z dyplomem inżyniera górnika.
Po ukończeniu studiów Domeyko pracował przez krótki czas w Alzacji przy poszukiwaniu rud żelaza. Następnie podpisał w 1838 r. 6-letni kontrakt na wyjazd do Chile jako nauczyciel w liceum górniczym w bogatej w złoża prowincji Coquimbo-
W czasie całego pobytu w Chile cechował go altruizm, udzielał pomocy potrzebującym, w tym polskim emigrantom we Francji i chilijskim studentom pragnącym studiować w Paryżu, wysyłał eż bezpłatnie książki do polskich bibliotek na obczyźnie. Hiszpańskiego nauczył się dopiero w Chile. Jako zasadę przyjął nie angażowanie się w tamtejsze sprawy polityczne.
Przez całe życie tęsknił za Polską, pielęgnował język polski, w tym język specjalistyczny. Niezależnie od posiadania obywatelstwa chilijskiego przez całe życie uważał się za Polaka.
W 1846 r. Domeyko sporządził i opublikował pierwszą mapę geologiczną Chile. Domeyko zajmował się też badaniami geologicznymi, opisami nowoodkrytych minerałów i podstawami naukowymi eksploatacji złóż. Napisał także podręcznik dotyczący oznaczania minerałów (tzw. probierczy).
Domeyko zajmował się także analizami wód mineralnych w Chile i publikował artykuły na ten temat. Wniósł też wkład w budowę wodociągów w Santiago. Prowadził badania geofizyczne, założył muzeum etnograficzne w La Serena, popierał wprowadzenie w Chile systemu metrycznego, a po przejściu na emeryturę przekazał Uniwersytetowi Chilijskiemu zbiór prawie 4000 minerałów.
W osobnym opracowaniu przedstawił analizę zjawisk meteorologicznych poprzedzających trzęsienie ziemi w sierpniu 1868 r., założył sieć stacji meteorologicznych w Chile i obserwatorium astronomiczne.
Od 1846 r. był profesorem Uniwersytetu Chilijskiego i Instytutu Narodowego. W miejsce istniejącego od 18 wieku kolonialnego uniwersytetu hiszpańskiego zorganizował nowoczesną państwową uczelnię. W 1848 r. w uznaniu zasług otrzymał on honorowe obywatelstwo Chile.
W 1850 r. Ignacy Domeyko ożenił się z Enriquettą Sotomayor Guzmán, której rodzina mieszkała w sąsiedztwie. Małżeństwo było udane i szczęśliwe pomimo różnicy wieku. Enriquetta zmarła na gruźlicę w 1870 r.
Od 1847 r. Domeyko był profesorem chemii i mineralogii w Instytucie Narodowym. W 1850 r. otrzymał (krótko po ślubie) propozycję objęcia profesury chemii i fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim ale zrezygnował ze względów osobistych i ze względu na dalsze plany pracy w Chile. Domeyko był też członkiem (korespondencyjnym) wielu stowarzyszeń naukowych w Polsce, we Francji, w Niemczech i w innych krajach.
Badania i prace Domeyki przyczyniły się w dużym stopniu do rozwoju gospodarczego i kulturalnego Chile. Jest on jednym z najbardziej zasłużonych ludzi dla tego kraju.
W roku 1873 Domeyko został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, a w czasie pobytu w Krakowie w r. 1887 otrzymał honorowy doktorat Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Na Litwie przez około dwa lata mieszkał w majątku córki i zięcia w Zyburtowszczyźnie. W 1885 roku Domeyko wyjechał do Palestyny przez Paryż, Rzym i Konstantynopol. W końcu 1888 r. powrócił do Chile, przy czym pod koniec podróży zachorował – chyba ujawnił się rak żołądka. Zmarł 23 I 1889 w Santiago i został pochowany na głównym cmentarzu w Santiago na koszt państwa.
Był autorem około 400 różnych prac z dziedzin: mineralogii, geologii, paleontologii, fizyki, chemii, metalurgii, pedagogiki, meteorologii, geografii Chile i innych. Zachowało się też ponad 400 listów do rodziny i przyjaciół, w tym do Adama Mickiewicza.
Domeyko publikował artykuły w czasopismach górniczych Francji i Niemiec. Przetłumaczył z francuskiego dwutomową książkę poświęconą fizyce, był też autorem „Podstaw Mineralogii” i „Wstępu do nauk przyrodniczych”. Był też współpracownikiem „Przeglądu naukowo-literackiego”, publikował w „Rocznikach Uniwersytetu Chlijskiego” artykuły na tematy geologii, mineralogii, metalurgii itd.
W czasie pobytu w Europie spisał swoje wspomnienia – „Moje podróże (pamiętnik wygnańca)”. Po raz pierwszy zostały one wydane przez Ossolineum w latach 1962-63, a następnie w Chile po hiszpańsku w roku 1978. Sprawom filomatów i filaretów poświęcił szkic wydany w 1872 r. w Poznaniu.
Odkryty przez Domeykę najpierw w regionie Copiapó minerał – arsenek miedzi został nazwany przez austriackiego geologa Wilhelma Haidingera – Domeykitem. Oprócz Chile Domeykit występuje w innych krajach południowej Ameryki, w Europie i w USA. Jego nazwisko nosi także kilka skamenielin oraz dinozaurów. Z przyrody żywej: także jeden z gatunków fiołka, lis chilijski i jeden z gatunków pająka. Ostatnim nazwanym ku jego czci obiektem jest asteroida 2784 Domeyko.
W Chile spotykanych jest około 140 nazw związanych z Domeyką, a na całym świecie – około 170.
Jako, że wykład odbył się w tłusty czwartek nie zabrakło dla przybyłych wyśmienityh pączków.
23 lutego 2017 r., godz. 18
MIEJSCE: Polska Akademia Nauk – Stacja Naukowa w Wiedniu
1030 Wien, Boerhaavegasse 25
