W marcu 1933 roku na podstawie zarządzenia Heinricha Himmlera powstaje pierwszy niemiecki obóz koncentracyjny w Dachau. W tym samym roku SA i SS oraz policja organizują kolejne obozy. W latach 1936-1939 powstają obozy w: Sachsenhausen, Buchenwaldzie, Mauthausen, Flossenbürgu oraz obóz dla kobiet w Ravensbrück. Dynamiczna rozbudowa systemu obozów trwa od początku II wojny światowej. Celem jest wyeliminowanie przeciwników politycznych, internowanie jeńców wojennych oraz wyniszczenie przez pracę elit okupowanych narodów, m.in. polskiej inteligencji w ramach tzw. Intelligenzaktion. Obozy i ośrodki zagłady, budowane przez Niemców w kolejnych latach na okupowanych ziemiach polskich, służą masowej eksterminacji milionów ludzi, przede wszystkim Żydów.
Obóz koncentracyjny w Gusen był pierwszą i największą filią obozu w Mauthausen i składały się na niego trzy podobozy: Gusen I, II i III. Oficjalna decyzja o budowie olbrzymiego podobozu Gusen I zapadła oficjalnie z końcem 1939 roku. Przewiezieni zostali do niego więźniowie z Mauthausen. 9 marca 1940 roku przybył do Gusen pierwszy transport 480 Polaków z obozu w Buchenwaldzie oraz 30 Austriaków i Niemców z Mauthausen. Filia w Gusen szybko przerosła rozmiarem centralę w Mauthausen, dlatego na określenie całego kompleksu posługiwano się nazwą Mauthausen-Gusen. W roku 1944 założono podobozy Gusen II i Gusen III. Od 1944 roku w Gusen dynamicznie przybywało więźniów, a liczba ofiar znacznie przewyższała tę z Mauthausen.
Ponad połowa spośród deportowanych do Gusen 75 tys. osób poniosła śmierć. Ludzie z całej Europy stracili tu swoich bliskich. Ponad połowę ofiar stanowili więźniowie z Polski, w tym wielu przedstawicieli polskich elit i inteligencji oraz cywile wysiedleni z Warszawy po upadku powstania. 5 maja 1945 roku wojska amerykańskie wyzwoliły 20 tys. więźniów obozu w Gusen. Większość z nich była zagłodzona i skrajnie wyczerpana. Aby uczcić pamięć ofiar terroru w Gusen Instytut Polski w Wiedniu oraz Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego organizują uroczysty koncert w rocznicę wyzwolenia obozu.
W programie koncertu znajdą się utwory polskich kompozytorów, którzy w szczególny sposób pochylili się nad dramatem totalitaryzmu i tematyką zagłady, m.in. rzadko wykonywanego w Austrii Szymona Laksa, kopisty i członka kapeli obozu w Auschwitz, a następnie jej dyrygenta, od 1944 do końca wojny więzionego w obozie w Dachau. Ponadto zabrzmią dzieła Wojciecha Kilara (1932-2013), Henryka Mikołaja Góreckiego (1933-2010), Krzysztofa Pendereckiego (*1933), a także oryginalne pieśni obozowe powstałe w Gusen, m.in. kompozycje Lubomira Szopińskiego (więźnia obozu), ze słowami Włodzimierza Wnuka. Podczas koncertu zaprezentowane zostaną także wybrane dzieła Karola Szymanowskiego (1882-1937).
Repertuar wykonany zostanie przez cieszącą się europejską renomą, jedną z czołowych w Polsce kameralnych grup śpiewaczych, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice Camerata Silesia pod dyrekcją Anny Szostak, z towarzyszeniem kwartetu Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia z siedzibą w Katowicach.
Koncert stanowi inaugurację międzynarodowej konferencji zatytułowanej „Zabijanie inteligencji. Europejskie elity intelektualne pod okupacją niemiecką, 1939-1945”, która odbędzie się w Instytucie Polskim w Wiedniu w dniach 8-9 maja 2017 roku.
